Ορίζοντας 2020: το πρόγραμμα πλαίσιο της Ε.Ε. για την Έρευνα & Καινοτομία

Το πρόγραμμα "Ορίζοντας 2020" (Horizon 2020) είναι το μεγαλύτερο ευρωπαϊκό πρόγραμμα για την Έρευνα και την Καινοτομία για την περίοδο 2014-2020, με προϋπολογισμό περίπου 80 δισ. ευρώ. Το πρόγραμμα υποστηρίζει τη στρατηγική "Ευρώπη 2020" που αναδεικνύει την έρευνα και την καινοτομία ως κεντρικούς μοχλούς για την έξυπνη, βιώσιμη και ολοκληρωμένη ανάπτυξη, στοχεύοντας παράλληλα στην αποτελεσματική αντιμετώπιση σημαντικών κοινωνικών προκλήσεων. Κύριος στόχος του προγράμματος είναι να συμβάλει στην στρατηγική της απασχόλησης και ανάπτυξης της ΕΕ και στην οικοδόμηση μιας ισχυρής οικονομίας βασισμένης στη γνώση και την καινοτομία.

Οι τρεις κύριοι βασικοί άξονες του προγράμματος είναι: 

• Επιστημονική Αριστεία (Εxcellent Science): Επιστημονική έρευνα υψηλού επιπέδου με παγκόσμιας εμβέλειας ερευνητικές υποδομές και στόχο την προσέλκυση στην ΕΕ των καλύτερων επιστημόνων στον κόσμο. 
• Βιομηχανική Υπεροχή (Ιndustrial Leadership): Στρατηγική επένδυση σε τεχνολογίες-κλειδιά, όπως νανοτεχνολογία-μικροηλεκτρονική, συμμετοχή ιδιωτικού τομέα, δημιουργία καινοτόμων επιχειρήσεων με στόχο να γίνει η Ευρώπη ελκυστικός χώρος για επενδύσεις σε έρευνα και καινοτομία.
• Κοινωνικές Προκλήσεις (Societal Challenges): Αντιμετώπιση σημαντικών κοινωνικών προκλήσεων, όπως η γήρανση πληθυσμού, εξάντληση ενεργειακών πόρων, αντιμετώπιση κλιματικής αλλαγής λαμβάνοντας υπόψη τους κυριότερους κοινωνικούς προβληματισμούς και δίνοντας έμφαση στην εφαρμοσμένη επιστήμη.

Εκτός από τους ανωτέρω τρεις άξονες ο Ορίζοντας 2020 περιλαμβάνει και δύο ειδικούς στόχους:

• Ειδικός στόχος: Διάδοση της αριστείας και διεύρυνση της συμμετοχής
• Ειδικός στόχος: Επιστήμη μαζί με την κοινωνία και για την κοινωνία

Το πρόγραμμα Ορίζοντας 2020 είναι ανοικτό σε όλους τους δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας, ακόμα και σε οργανισμούς ή άτομα εκτός ΕΕ που ενδιαφέρονται να εργαστούν στην Ευρώπη. Η πλειοψηφία των προκηρύξεων απευθύνεται σε διακρατικές κοινοπραξίες (ο αριθμός των εταίρων/χωρών διαφοροποιείται ανάλογα με την προκήρυξη) και αφορά θέματα ευρωπαϊκής διάστασης/αντίκτυπου. Το πρόγραμμα διαθέτει απλή δομή, ενιαίους κανόνες, περιορισμένους δημοσιονομικούς και λογιστικούς ελέγχους, μειωμένη γραφειοκρατία.

Οι προκηρύξεις του προγράμματος δημοσιεύονται στην ψηφιακή πύλη της ΕΕ (Participant Portal) και είναι ανταγωνιστικές σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι προτάσεις υποβάλλονται ηλεκτρονικά και αξιολογούνται από ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες. Οι συμφωνίες επιχορήγησης υπογράφονται μεταξύ της ΕΕ και των οργανισμών που υπέβαλαν τις επιτυχημένες προτάσεις.  

Ο συνολικός προϋπολογισμός του Ορίζοντα 2020 για την περίοδο 2014-2020 ανέρχεται σε 80 δις €.

Συγκεκριμένα:

Επιστημονική Αριστεία

Βιομηχανική Υπεροχή

Κοινωνικές Προκλήσεις

Ειδικοί Στόχοι

Το 2017 η Ε. Επιτροπή, διενήργησε ενδιάμεση αξιολόγηση του Ορίζοντα 2020, με δημόσια διαβούλευση, και ανακοίνωσε τα αποτελέσματα της τον Ιούνιο 2017. Η ενδιάμεση αξιολόγηση διαπιστώνει ότι η αρχική κατεύθυνση του προγράμματος, οι στόχοι και οι προκλήσεις που προσδιορίστηκαν κατά την έναρξή του εξακολουθούν να παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον και υπό το πρίσμα νέων πολιτικών προτεραιοτήτων. Παράλληλα, το πρόγραμμα υποστήριξε και επέτρεψε γρήγορες αντιδράσεις σε σημαντικές εξελίξεις όπως η επιδημία Ebola και η αύξηση των μεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη.

Η ελκυστικότητα του προγράμματος Η2020 καθώς και η συνάφεια του με τα επιστημονικά ενδιαφέροντα της ευρωπαϊκής ερευνητικής και επιχειρηματικής κοινότητας φαίνεται και από το γεγονός  ότι υποβάλλονται περισσότερες από 30.000 προτάσεις ανά έτος εκ των οποίων το 1/3 προέρχεται από νέο-εισερχόμενους στο πρόγραμμα (στο 7^ο ΠΠ ο αριθμός των υποβολών ήταν 20.000 προτάσεις ανά έτος).

Σημειώνεται ότι η ελκυστικότητα του προγράμματος οδήγησε σε πολύ χαμηλά ποσοστά επιτυχίας (11,6% σε σύγκριση με 18,5% στο 7^ο ΠΠ),  αλλά για τα ΑΕΙ το ποσοστό επιτυχίας ανέρχεται σε 12,3% ενώ για τα ερευνητικά κέντρα ανέρχεται σε 17%, ενώ τα ΑΕΙ μαζί με τα Ερευνητικά κέντρα αποσπούν το 65% της χρηματοδότησης. Υπολογίστηκε  ότι θα χρειαζόταν ένα πρόσθετο ποσό 62,4 δισ. ευρώ για την χρηματοδότηση όλων των αξιολογούμενων προτάσεων υψηλής ποιότητας.

Όσον αφορά την αποτελεσματικότητα του προγράμματος, τα στοιχεία της ενδιάμεσης αξιολόγησης δείχνουν ότι σημειώνεται πρόοδος όσον αφορά την επίτευξη όλων των στόχων του.  Χαρακτηριστικά σημειώνεται ότι από τον 1^ο Άξονα - Αριστεία στην Επιστήμη- , έχουν ήδη ωφεληθεί 27.000 ερευνητές μέσω του προγράμματος κινητικότητας των ερευνητών (MSCA), ενώ περισσότεροι από 35.000 ερευνητές έχουν πρόσβαση σε ευρωπαϊκές και παγκόσμιες ερευνητικές υποδομές. Επίσης υπήρξε αποτελεσματική στήριξη της καινοτομίας και της βιομηχανικής ηγεμονίας με εμφανή ορισμένα πρώτα αποτελέσματα όσον αφορά την ανάπτυξη των επιχειρήσεων καθώς και την επιπρόσθετη χρηματοδότηση για καινοτομίες που εισήχθησαν στην αγορά, ενώ το πρόγραμμα παράγει ήδη αποτελέσματα που συμβάλλουν στην αντιμετώπιση των κοινωνικών προκλήσεων. Επιπρόσθετα, στον Ορίζοντα2020 υπήρξαν σημαντικές αλλαγές, με στόχο της απλοποίηση των διαδικασιών και αυτό οδήγησε σε μείωση του απαιτούμενου χρόνου, από την υποβολή της πρότασης έως την έναρξη του κάθε έργου, σε σχέση με το 7^ο ΠΠ.

Συνοπτική και αναλυτική περιγραφή του Ορίζοντα 2020 δίδεται στον ακόλουθο σύνδεσμο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής:

http://ec.europa.eu/programmes/horizon2020/

Πρόσφατα χρήσιμα κείμενα, εκθέσεις, μελέτες για τον Ορίζοντα 2020.

• Horizon 2020 in full swing – three years on – key facts and figures (2014-2016) pdf

https://ec.europa.eu/programmes/horizon2020/sites/horizon2020/files/h2020_threeyearson_a4_horizontal_2018_web.pdf

• Results of Horizon2020 Stakeholder Consultation. Interim Evaluation of Horizon 2020

http://ec.europa.eu/research/evaluations/pdf/archive/h2020_evaluations/h2020_stakeholder_consultation_042017_web.pdf#view=fit&pagemode=none

• LAB-FAB-APP Investing in the European future we want. Report of the independent High Level Group on maximizing the impact of EU research & innovation programmes. (Lamy report)

http://ec.europa.eu/research/evaluations/pdf/archive/other_reports_studies_and_documents/hlg_2017_report.pdf